“Oresteia reversed” στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης: 22 καλλιτέχνες δημιουργούν κόμικς και αφηγούνται ιστορίες από την Ορέστεια του Αισχύλου. Συνέντευξη με την επιμελήτρια της έκθεσης Καλλιόπη Λιαδή και την Ιστορικό Τέχνης Νικόλ Λεβέντη.

Η έκθεση Oresteia Reversed φιλοξενείται στο ίδρυμα

Μιχάλης Κακογιάννης από την Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου

έως και την
Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2019.

Πρόκειται για
μια ομαδική εικαστική έκθεση στην οποία συμμετέχουν 22 σύγχρονοι δημιουργοί,
που εικονογραφούν ιστορίες μέσα από την τριλογία του Αισχύλου Ορέστεια υπό τη
μορφή κόμικς.

Ιδιαίτερα
πρωτότυπη έκθεση, τόσο στη σύλληψή της όσο και στην πραγματοποίηση. Οι
καλλιτέχνες κλήθηκαν να επιστρατεύσουν πολύ μεγάλο μέρος του ταλέντου τους,
προκειμένου ν’ αποδώσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο έννοιες διφορούμενες,
όπου η αμφισημία των όρων τις περισσότερες φορές γίνεται αντικείμενο επιπλέον
στοχασμού κι ανάλυσης. Αυτό αποτέλεσε ίσως και το κύριο εργαλείο στα χέρια των
δημιουργών, προσεγγίζοντας τα θέματα που αναδεικνύει η Ορέστεια μ’ έναν τρόπο εικαστικό,
που εμπεριέχει επιπλέον ψήγματα ενός βαθύτερου φιλοσοφικού στοχασμού.

Η συνάντηση μου
με την επιμελήτρια της έκθεσης Καλλιόπη Λιαδή και την Ιστορικό Τέχνης Νικόλ
Λεβέντη είχε σκοπό να αναδειχθούν πτυχές της έκθεσης που υπό άλλες συνθήκες θα
ήταν εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν αντιληπτές απ’ όλους.

Μετά από αυτή θεωρώ
πως σίγουρα αξίζει τον κόπο οι φιλότεχνοι να αφιερώσουν λίγο απ’ τον πολύτιμο
χρόνο τους για να επισκεφθούν τη συγκεκριμένη έκθεση.

Όσο για τα
εύσημα, απονέμονται δικαίως και ισομερώς στους συμμετέχοντες εικαστικούς
καλλιτέχνες, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης για τις πάντα ενδιαφέρουσες
πρωτοβουλίες του και σε όλους τους υπόλοιπους συντελεστές της έκθεσης αλλά και
του ευρύτερου προγράμματος στο οποίο αυτή εντάσσεται._

Ζώης Σπ. Κουτρούλης

www.itsonlyarts.com

Ζ.Κ. Πως καταλήξατε στην επιλογή της Ορέστειας ως σημείο αναφοράς για τη
συγκεκριμένη έκθεση;

Καλλιόπη Λιαδή

Η φετινή θεματική του
Θεσμού «Αρχαίο Δράμα: Διεπιστημονικές και Δια-καλλιτεχνικές προσεγγίσεις» αφορά το Αρχαίο Δράμα και τις Πολιτικές
Επιστήμες. Το ίδιο το περιεχόμενο και η
διαδικασία λειτουργίας της αρχαίας τραγωδίας αποτελεί πράξη πολιτική. Η
δραματική ποίηση περιέχει έντονα το πολιτικό στοιχείο και, αρκετές φορές, οι
δραματουργοί μέσα από τα έργα τους ασκούν κριτική στους θεσμούς. Η επιλογή της Ορέστειας έγινε γιατί στην
τρίτη τραγωδία, τις Ευμενίδες, η θεά Αθηνά εγκαθιδρύει το θεσμό του Αρείου
Πάγου και για πρώτη φορά έχουμε ένα οργανωμένο σχήμα δικαστηρίου, στη μορφή
που, κατά κάποιο τρόπο, λειτουργεί και σήμερα.
Η κοινωνία που απεικονίζεται στην τραγωδία μεταβαίνει από την αυτοδικία
στην ευνομία, και οι αποφάσεις
λαμβάνονται με κριτήριο το καλό της Πόλεως και του συνόλου. Η εποχή μας διακρίνεται από μία τάση
επιστροφής στην αυτοδικία, και στην αμφισβήτηση των θεσμών, ειδικά της
Δικαιοσύνης. Για το λόγο αυτό βρήκαμε
την Ορέστεια ιδανική, καθώς δίνει πολλά ερεθίσματα για να αναπτύξουν οι
καλλιτέχνες τις ιδέες τους.

Ζ.Κ. Θα μπορούσατε να παρουσιάσετε μια εικαστική έκθεση με έργα προερχόμενα
από τους συμβατικά αποδεκτούς κλάδους των Καλών Τεχνών, όπως αυτοί της
ζωγραφικής και της Γλυπτικής, λαμβάνοντας κυρίως υπόψη την κλασικότητα του
έργου της Ορέστειας. Παρόλα αυτά δε διστάσατε καθόλου να καινοτομήσετε με την
επιλογή των κόμικς, όπου η αφήγηση χρησιμοποιεί διαδοχικές εικόνες καλλιτεχνικά
δοσμένες, προκειμένου ν αποδοθεί το περιεχόμενο της οποιασδήποτε ιστορίας. Πως
καταλήξατε σε αυτήν την επιλογή;

Καλλιόπη Λιαδή

Τα κόμικς συνδυάζουν,
συνήθως, εικόνα με λέξεις, και έχουν τη δυνατότητα οι λέξεις αυτές να είναι και
καθαρά πολιτικός λόγος, να αποτελούν ένα κοινωνικό σχόλιο. Θεωρήσαμε ότι θα ήταν η ιδανική τέχνη για να
μεταφερθούν ζητήματα της Ορέστειας, όπως το δίκαιο, η απονομή δικαιοσύνης, η
αυτοδικία – θέματα πολύ επίκαιρα στις σύγχρονες κοινωνίες – με ένα πιο άμεσο και γρήγορο τρόπο, που
ενδεχομένως θα περιέχει οπτικοποιημένους συμβολισμούς, και, θα έχει ένα
αισθητικό ενδιαφέρον.

Ζ.Κ. Όλοι οι συμμετέχοντες εικαστικοί καλλιτέχνες δημιούργησαν έργα
πολυδιάστατα, εκ των οποίων τα περισσότερα δεν αφορούν μεμονωμένες θεματικές
ενότητες αλλά πραγματεύονται κυρίως καταστάσεις που άπτονται της κοινωνικής
ηθικής, όπως αυτή επηρεάζει το σύνολο των ανθρώπινων κοινοτήτων μέσα από ένα
πλήθος διεργασιών. Οι επιλογές της επιμέρους θεματολογίας των έργων έγινε με
προτροπή της επιμελητικής ομάδας ή απ’ τους ίδιους τους καλλιτέχνες;

Νικόλ Λεβέντη

Η διαδικασία δημιουργίας
των αφηγημάτων έχει στον πυρήνα της τον συλλογικό διάλογο με όλους τους
συμμετέχοντες, την επιμελήτρια και εμένα, αλλά και κατ’ ιδίαν συναντήσεις που
περισσότερο αφορούσαν φιλοσοφικές συζητήσεις και σκέψεις πάνω στα ζητήματα που
εγείρονται από την Ορέστεια. Οι εποικοδομητικές συζητήσεις λειτούργησαν ως μία
αναζήτηση και διερεύνηση των ζητημάτων αυτών, που τελικά είναι διαχρονικά και
εντοπίζονται συχνά στη σύγχρονη εποχή. Το τελικό αποτέλεσμα όμως των κόμικς που
εκτίθενται είναι εξ’ ολοκλήρου προσωπική επιλογή των δημιουργών, προερχόμενη
από μία προσωπική τους ανάγκη να «μιλήσει» ο καθένας για ό, τι τον απασχολεί
αναφορικά με τις πολιτικές επιστήμες και την Ορέστεια.

Ζ.Κ. Θα ήθελα ν αναφερθούμε και στους τρόπους δημιουργίας των έργων: υλικά,
μέσα, τεχνικές.

Νικόλ Λεβέντη

Τα κόμικς που
παρουσιάζονται σε κάποιες περιπτώσεις δημιουργούνται στο χέρι (το σχέδιο ή/και
το χρώμα) και τελειοποιούνται μέσα από ψηφιακά μέσα. Σε άλλες περιπτώσεις
δημιουργούνται αποκλειστικά στον υπολογιστή. Πολλά από τα κόμικς είναι έγχρωμα
και άλλα εν μέρει ή και εντελώς ασπρόμαυρα. Αντίστοιχα, η τεχνοτροπική απόδοση
του σχεδίου μπορεί να είναι ρεαλιστική, ημί-ρεαλιστική και υπερρεαλιστική.

Ζ.Κ. Βλέποντας την έκθεση στο σύνολό της και προσεγγίζοντας τα έργα με μια πιο ενδελεχή ματιά, ποιες θεματικές ενότητες φαίνεται
ν’ απασχολούν περισσότερο τους δημιουργούς;

Νικόλ Λεβέντη

Η ποικίλες προσεγγίσεις
της έκθεσης είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα. Οι δημιουργοί έχοντας
μελετήσει την Ορέστεια έχουν ο καθένας «αγγίξει» ένα διαφορετικό ζήτημα μέσα
από τα αφηγήματα τους. Συνοπτικά, όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι πολλοί από
τους δημιουργούς προβληματίζονται αναφορικά με την έννοια της δίκης στη
σύγχρονη εποχή και συγκεκριμένα τη διαδικασία απόδοσης της δικαιοσύνης αλλά και
την ανταπόκριση των νόμων απέναντι στο ατομικό και κοινωνικό αίσθημα δικαίου.
Παράλληλα, υπάρχουν αφηγήματα που εξετάζουν άλλες μορφές ‘δίκης’, όπως αυτή της
κοινής γνώμης σε σχέση με την ηθική, αλλά και η ατομική δίκη, με τη μορφή της
αυτοκριτικής και της ενοχής, δηλαδή των ατομικών Ερινυών.

Καλλιόπη Λιαδή

Θα συμπληρώσω ότι μέσα σε
αυτές τις άλλες μορφές δίκης, αρκετοί από τους καλλιτέχνες, συμπεριλαμβάνουν
και τη «διαδικτυακή», όπου ασύστολα οι χρήστες μπορούν να ασκήσουν δύναμη και
κριτική, αλλά και να διαμορφώσουν απόψεις, με την ελευθερία και την άνεση που
τους δίνει η ανωνυμία και η απόσταση.
Παρουσιάζεται αυτή η αυτοματοποιημένη και ακατέργαστη διάθεση συμμετοχής
στη λήψη αποφάσεων και η ανάγκη του «ανήκειν» σε ένα σύνολο «εκ του
ασφαλούς».

Ζ.Κ. Το κόμικ είναι μια εικαστική συρραφή εικόνας και λόγου. Ωστόσο κάποιες
φορές η εικόνα φαντάζει τόσο δυνατή που οτιδήποτε άλλο μοιάζει περιττό ή ακόμα
και υπερβολικό. Το έχετε δει να συμβαίνει ακόμα και σε έργα της δικής σας
έκθεσης;

Νικόλ Λεβέντη

Πράγματι τα κόμικς έχουν
αυτή την ιδιαίτερη συνδυαστική δυναμική ως εικαστική έκφραση. Ως επί το
πλείστον στα κόμικς της έκθεσης υπάρχει λόγος, αλλού με τη γνωστή μορφή σε
όλους μας – της φούσκας – και αλλού ως καθαρό αφηγηματικό μέσο. Υπάρχουν όμως
αφηγήματα που δεν υπάρχει καθόλου ο λόγος. Αυτό συμβαίνει γιατί, όπως αναφέρεις
και εσύ, ίσως φαντάζει περιττό λόγω της δυναμικής της εικόνας, είτε γιατί ο
δημιουργός αναζήτα να αναπτύξει μιας διαφορετικής μορφής διάλογο με το κοινό,
καλώντας το να δώσει τη δική του αφηγηματική εξήγηση πάνω στο κόμικς
καταλήγοντας τελικά σε έναν βαθύτερο αναστοχασμό πάνω στο ζήτημα που
προσεγγίζει.

Ζ.Κ. Με χρώμα ή χωρίς η απεικόνιση θεμάτων διαχρονικού προβληματισμού που
μπαίνουν στα πλαίσια της οποιασδήποτε διαλεκτικής διαδικασίας, δείχνουν να
αποκτούν ισχυρότερο νόημα, ειδικά όταν εκφράζονται από καλλιτέχνες. Η τεχνική
φαίνεται να επέχει θέση μη πρωταγωνιστικού ρόλου, καθώς το νόημα επισκιάζει τα
πάντα. Είναι αυτό τελικά κάτι το οποίο μπορεί να χαρακτηρίσει ως έναν βαθμό και
τη συγκεκριμένη έκθεση, δίνοντας έτσι στον πιθανό επισκέπτη επιπλέον λόγους για
να την επισκεφθεί;

Νικόλ Λεβέντη

Κατά τη γνώμη μου η
τεχνική έχει τη δική της σημασία και συντελεί στο τελικό νόημα του αφηγήματος.
Το αν ένα κόμικ είναι εντελώς ή και εν μέρει ασπρόμαυρο, είτε έγχρωμο, σε
πολλές περιπτώσεις έχει γίνει στοχευμένα και έχει και αυτό ένα ρόλο στο
συνολικό αφήγημα. Ακόμη και τα χρώματα ή οι φωτοσκιάσεις έχουν τη λειτουργία
τους. Αυτός είναι νομίζω και ένας από τους λόγους που τα κόμικς της έκθεσης
είναι τόσο «δυνατά» στο σύνολο τους, αλλά και το καθένα μόνο του. Το γεγονός
δηλαδή ότι θεωρητικά, τεχνοτροπικά και νοηματικά είναι βαθιά μελετημένα.

Ζ.Κ. Υπάρχει ανάμεσα σε μια πληθώρα άλλων και η άποψη πως τα κόμικς
αποτελούν μια εντελώς ξεχωριστή κατηγορία καλλιτεχνικής έκφρασης και δεν
εντάσσονται στον χώρο των λεγόμενων Καλών Τεχνών. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Νικόλ Λεβέντη

Σίγουρα τα κόμικς
εξαιτίας αυτής της συνδυαστικής τους μορφής, μεταξύ εικόνας και λόγου, όπως
είπαμε και νωρίτερα, είναι μία ξεχωριστή καλλιτεχνική κατηγορία. Κατά τη γνώμη
μου και για ακριβώς αυτό το λόγο έχουν μία θέση ανάμεσα στις Καλές Τέχνες. Τα
δύο αυτά χαρακτηριστικά του είδους έχουν σαν αποτέλεσμα μία πιο άμεση επαφή με
το κοινό, όταν το κόμικ υφίσταται στη πρωταρχική του μορφή (αυτή ενός τεύχους)
και σε συνδυασμό με την ευκολία της πολλαπλής αναπαραγωγής, έχουν ως αποτέλεσμα
να γίνεται αντιληπτό ως ένα εμπορικό προϊόν. Δεν θα έλεγα όμως ότι αυτό μειώνει
την αισθητική και καλλιτεχνική του αξία. Αντίθετα θεωρώ ότι είναι ένας πιο
προσιτός τρόπος να μπαίνουν οι Καλές Τέχνες σε κάθε σπίτι. Σίγουρα όταν το
εκθέτεις στα πλαίσια μιας έκθεσης, η υπόσταση του διαφοροποιείται χωρίς όμως να
χάνει από την αμεσότητα του ή την εικαστική και αφηγηματική του αξία.

Ζ.Κ. Παρόλα αυτά στοχεύοντας ή όχι στο εμπορικό ενδιαφέρον η δημιουργία
ενός κόμικ είναι μια ιδιαίτερα «επίπονη» διαδικασία, καθόλου εύκολη, όπου το
ταλέντο σε συνδυασμό με την καλή γνώση της τεχνικής αλλά συγχρόνως και του
λόγου αποτελεί απαραίτητη συνθήκη για να υπάρξει τελικό αποτέλεσμα. Βλέποντας
τα έργα της έκθεσης και μέσα απ’ τη συνεργασία σας με τους καλλιτέχνες τι
αποκομίσατε ως προς αυτό;

Νικόλ Λεβέντη

Νομίζω έμαθα να εκτιμώ
ακόμη περισσότερο τους δημιουργούς κόμικς και τον κόπο τους μέχρι να φτάσουν
στο τελικό αποτέλεσμα. Οι δημιουργοί κόμικς για να δημιουργήσουν μία ιστορία,
δεν αρκεί να έχουν απλά μία ιδέα. Πρέπει να έχουν εξαρχής σκεφτεί, οργανώσει
και προγραμματίσει το κάθε καρέ τους, ειδικά αν υπάρχει περιορισμός ως προς τις
συνολικές σελίδες. Πρέπει να κάνουν πολλαπλές δοκιμές, να έχουν σενάριο, έτοιμα
τα χρώματα που θα χρησιμοποιήσουν, και καλές γνώσεις της ψηφιακής επεξεργασίας
εικόνας, ώστε να έχοντας προβλέψει την εκτύπωση, να βγει το επιθυμητό
αποτέλεσμα. Αυτή η εκ του σύνεγγυς συνεργασία με τους δημιουργούς είναι μία
εμπειρία βαθύτατα εποικοδομητική και για εμένα καθώς γνωρίζοντας καλύτερα τη
διαδικασία δημιουργίας ενός κόμικς μπορώ και εγώ να μιλήσω, ως ιστορικός
τέχνης, πιο ουσιαστικά για το έργο τους.

Καλλιόπη Λιαδή

Προσωπικά ήρθα σε επαφή
με μία τέχνη με την οποία δεν ήμουν πολύ εξοικειωμένη, τη γνώριζα και την
εκτιμούσα «εξ αποστάσεως» και τώρα την απολαμβάνω περισσότερο. Αυτό που αποκόμισα, θα έλεγα ότι είναι η
επιβεβαίωση πως το έργο, ανεξάρτητα από την τεχνοτροπία, το μέσο και το υλικό
από το οποίο έχει δημιουργηθεί, έχει μεγαλύτερη και πιο ολοκληρωμένη δυναμική
και υπόσταση, όταν ο καλλιτέχνης έχει αφιερώσει ψυχή και πνεύμα, κατά τη
διάρκεια της δημιουργίας του. Τότε η αισθητική αντίδραση που προκαλεί είναι
εντονότερη, ανεξάρτητα από την περιπλοκότητα ή μη του περιεχομένου του. Φυσικά, αυτά ισχύουν σε συνάρτηση και με
θέματα τεχνικής, ταλέντου και ωριμότητας του καλλιτέχνη ως προσώπου, αλλά αυτή
είναι μια μεγάλη συζήτηση, για μια άλλη συνάντηση… Όσον αφορά τα κόμικς πάντως,
θα έλεγα ότι δίκαια έχουν πάρει τη θέση τους στο πάνθεον των καλών τεχνών.

Ζ.Κ. Στην έκθεση Oresteia Reversed η ομάδα των συμμετεχόντων καλλιτεχνών
αποτελείται από παλαιότερους του χώρου αλλά κι από πολύ νεότερους, ακόμα κι από
εν ενεργεία φοιτητές Σχολών Καλών
Τεχνών. Αυτό είναι κάτι το οποίο προέκυψε τυχαία ή έγινε υπό το πρίσμα συγκεκριμένης
λογικής;

Καλλιόπη Λιαδή

Η πρόθεση της ομάδας μας
ήταν να παρουσιαστούν έργα δημιουργών που έχουν διανύσει μία πορεία στο χώρο,
και ταυτόχρονα να δοθεί βήμα σε νέους καλλιτέχνες. Μια ωραία και αρμονική συνύπαρξη και συνομιλία. Πάντα μέσα στο πλαίσιο και
τις δυνατότητες του χώρου και του προγράμματος. Ευελπιστούμε ότι το καταφέραμε.

Ζ.Κ. Κλείνοντας μια μικρή αναφορά στο πολυσχιδές υπέρ του πολιτισμού αλλά
και των καλλιτεχνών έργο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης θεωρώ πως είναι
απολύτως απαραίτητη.

Καλλιόπη Λιαδή

Τα τελευταία χρόνια έχω
συνεργαστεί με το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης στα πλαίσια διαφορετικών
προγραμμάτων («Αρχαίο Δράμα στο Σχολείο του 21ου αιώνα», «Ψηφιοποίηση του
Αρχείου Θεατρικών Προγραμμάτων του 20ου αιώνα» και «Αρχαίο Δράμα:
Διεπιστημονικές και Δια-καλλιτεχνικές προσεγγίσεις»). Αυτό που αντιλαμβάνεται κανείς είναι ότι
υπάρχει μεγάλος σεβασμός, πολύ μεράκι και αγάπη για ότι υλοποιείται στο χώρο,
είτε φιλοξενείται είτε πρόκειται για παραγωγή του ΙΜΚ. Όλοι λειτουργούν σαν μία μεγάλη οικογένεια,
υποστηρικτικά, πάντα με επαγγελματισμό, με αφετηρία «κλασική», θα έλεγα, αλλά
και με ανοιχτό πνεύμα στο καινούριο.

Απ΄ ότι γνωρίζω, ο
Μιχάλης Κακογιάννης, εκτός από το μεγάλο
έργο του, άφησε σαφείς παρακαταθήκες: Εξωστρέφεια – στήριξη στους νέους
δημιουργούς και σε νέες καλλιτεχνικές ομάδες– δημιουργία νέων θεσμών που θα
προάγουν τις τέχνες, ιδιαίτερα τις παραστατικές. Με τις δραστηριότητες και τις
συνεργασίες που αναπτύσσονται, πιστεύω, ότι το ΙΜΚ προτάσσει τις επιθυμίες και
το παράδειγμα του εμπνευστή και δημιουργού του και προάγει διακριτικά και
σταθερά τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό εντός και εκτός Ελλάδας.