Ο Άγγελος Σκούρτης μας μιλά για τη documenta 14 ( μέρος δεύτερο ).

Επανερχόμαστε
με το δεύτερο μέρος της συνέντευξης του Άγγελου Σκούρτη με θέμα τη documenta 14 που βρίσκεται αυτήν την περίοδο στην Αθήνα. Στο πρώτο μέρος που προηγήθηκε ο εικαστικός και δάσκαλος μας έκανε μια εισαγωγική ανάλυση για όσα αφορούν τη διεθνή έκθεση, με αφορμή μια δική του ποιητική performance που πραγματοποιήθηκε τις προηγούμενες ημέρες.

Ζ.Κ. Συνεχίζοντας
την κουβέντα μας θα ήθελα να πούμε λίγα πράγματα για τη documenta 14 που για πρώτη φορά φέτος βρίσκεται συγχρόνως με το Kassel και στην Αθήνα. Θεωρώ δεδομένο πως ήδη έχεις δει τα
περισσότερα από τα ήδη υπάρχοντα έργα και δράσεις που έχουν γίνει μέχρι και
σήμερα. Είδες μέσα σ’ όλα αυτά κάτι που ουσιαστικά να έχει τη δύναμη του
ανοίγματος νέων δρόμων;

Α.Σ. Η απάντηση είναι σαφέστατα όχι κι αυτό γιατί
την εποχή μας προφανώς και δεν την ενδιαφέρει η όποια πρωτοπορία αλλά η
αλήθεια. Αυτό είναι ένα καινούργιο χαρακτηριστικό. Αν το παρατήρησες θα
διαπίστωσες πως ανάμεσα στους συμμετέχοντες καλλιτέχνες δεν υπάρχει ούτε ένας
διεθνής εικαστικός, κάποιος δηλαδή που να τον έχουν επιβάλλει τα μέσα στην
κοινή γνώμη και τη συνείδηση του κόσμου, φιλότεχνου ή μη. Τη δεκαετία του ’90
το ενενήντα τοις εκατό των συμμετεχόντων ήταν αυτής της κατηγορίας, σήμερα δεν
υπάρχει κανείς, τα πράγματα έχουν αλλάξει εκατό τοις εκατό.

Ζ.Κ. Η documenta ήταν τελικά πάντα ένα μεγάλο εικαστικό γεγονός ή στην
πορεία η υφή, η δομή και η λογική της απέκτησαν πολιτική σκέψη και διαδρομή;

Α.Σ. Τη συγκεκριμένη έκθεση μη ξεχνάς πως τη
διοργανώνουν Γερμανοί, ένας Λαός που κουβαλά έντονες τις ενοχές και τα βιώματα του
παρελθόντος. Θέλοντας ή όχι ο Λαός αυτός ενεπλάκη στις μεγαλύτερες αιματοχυσίες
του εικοστού αιώνα, αλλοιώνοντας την κουλτούρα και την ιστορική του σκέψη για
το πώς πρέπει να είναι πραγματικά οι Τέχνες γενικότερα. Οι Γερμανοί υπέστησαν
πάρα πολλά: Η χώρα χωρίστηκε στα δύο, ο Λαός βρέθηκε σε διχόνοια, παραπλανήθηκε
από πολιτικές κίβδηλες και οράματα στηριζόμενα στον μισανθρωπισμό και την
καταστροφή και εν τέλει κατάφερε να επιβιώσει και να ορθοποδήσει αρκετά
γρήγορα. Όλο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο και ορατό στα έργα Τέχνης που
δημιουργήθηκαν από Γερμανούς τις δεκαετίες του ’50 και του ’60,
συμπεριλαμβάνοντας όλο το φάσμα των Τεχνών: Το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη
λογοτεχνία, τις εικαστικές Τέχνες. Όλα δείχνουν πως κανείς δε θέλει να
ξαναβιώσει οτιδήποτε τραγικό και επίπονο για τον άνθρωπο. Όμως αυτό δεν αφορά
μόνο τον Γερμανικό Λαό αλλά και μας τους Έλληνες και αυτό μη σου φαίνεται
διόλου παράξενο ή υπερβολικό. Η ιστορία δημιούργησε άσχημα προηγούμενα και όλοι
ζήσαμε τραγικές καταστάσεις που δε θα θέλαμε επ’ ουδενί να ξαναζήσουμε. Παντού
και πάντα θα υπάρχουν θύματα και θύτες.

Τι θέλουμε τελικά; Έναν καλλιτέχνη χειρώνακτα ή έναν πνευματικό άνθρωπο, ολοκληρωμένο ως προσωπικότητα και ικανό για πολλά παραπάνω απ’ όσα όλοι πιστεύουν ότι μπορεί;

Ζ.Κ. Σε
παλιότερες κουβέντες μας έχεις αναφερθεί αρκετές φορές στις διαφορές Bienalle και documenta. Οι κύριοι άξονες των
δύο αυτών διοργανώσεων είναι τελικά τόσο διαφορετικοί όπως προκύπτει από το
αποτέλεσμα ή αυτό εξαρτάται κάθε φορά από άλλους παράγοντες;

Α.Σ. Καταρχήν πρόκειται για δύο διεθνείς εικαστικές
εκθέσεις με απήχηση παγκόσμιου βεληνεκούς. Όλοι οι εικαστικοί καλλιτέχνες
επιθυμούν να δουν τα έργα από κοντά, να συνομιλήσουν με τους συμμετέχοντες, να
ρωτήσουν, να μάθουν, να έρθουν σ’ επαφή με δημιουργούς και διοργανωτές
προκειμένου να λάβουν γνώση για όλα όσα γίνονται σε αυτές. Η κύρια διαφορά που
εγώ βλέπω τα τελευταία χρόνια και ειδικά από τη δεκαετία του ’90 – όταν και
επανήλθαν τα βραβεία στη Bienalle
– είναι η «ποδοσφαιροποίηση» ενός χώρου, που ουσιαστικά επιζητά την καταξίωση
και την προώθηση ενός συγκεκριμένου κλειστού κυκλώματος καλλιτεχνών. Οι
καλλιτέχνες δίνουν ένα είδος show με απώτερο στόχο το
βραβείο, το έπαθλο, έτσι ώστε να προβληθούν και να ξεχωρίσουν μέσα από αυτό οι
«καλύτεροι». Μαζί με αυτούς τα εύσημα θα λάβουν και οι χώρες οι οποίες τους
υποστηρίζουν και τελικά ο πρώτος παίρνει τα πάντα ενώ ο δεύτερος τίποτα.

Τα μεγέθη των έργων στη Bienalle είναι τεράστια, ογκώδη
και ο στόχος τους είναι ο εντυπωσιασμός, ενώ στη documenta τα έργα είναι μικρότερα και στόχος είναι ο
καλλιτέχνης να παρουσιαστεί ως πνευματικό ον που δημιουργεί Τέχνη, προσφέροντας
πολιτισμό και παιδεία. Αυτό γίνεται αισθητό και στην Αθήνα, όπου η τεχνολογία
που χρησιμοποιείται είναι χαμηλών τόνων και όχι υπερπαραγωγές που στόχο έχουν
τον εντυπωσιασμό των θεατών – επισκεπτών. Πρόκειται ουσιαστικά για Τέχνη που
διαμορφώνεται σε ανθρώπινα μεγέθη και έχει ως στόχο την ανάδειξη του ανθρώπου
και όχι του κατασκευάσματός του. Η Τέχνη δημιουργείται για τον άνθρωπο και αυτό
είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Όταν το σκεπτικό είναι το πώς θα πάρεις το
πρωτάθλημα τότε χάνεται ο κύριος στόχος, που δεν είναι άλλος από την παρουσίαση
της αλήθειας που θέλεις να βγάλεις ως καλλιτέχνης.

Ζ.Κ. Τι σ’
εντυπωσίασε μέχρι στιγμής απ’ όσα έχεις δει στην Αθήνα;

Α.Σ. Το πρώτο απ΄ όλα η τοποθέτηση ως θέση, ως
άποψη και λιγότερο τα έργα καθαυτά. Όλο αυτό λειτουργεί συμπαντικά και τίποτα
δεν είναι ξεκομμένο από το επόμενο, δίνοντας την αίσθηση της συνέχειας αλλά και
της συνεκτικότητας. Επίσης η συμμετοχή Ελλήνων καλλιτεχνών είναι κάτι το οποίο
πράγματι εντυπωσιάζει αφού κάτι τέτοιο είχε να γίνει από τη δεκαετία του ’90.
Επιπλέον, το γεγονός από μόνο του, το ότι δηλαδή η μεγαλύτερη διεθνής εικαστική
έκθεση παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και την Αθήνα είναι ίσως το
εντυπωσιακότερο όλων. Όσον αφορά τα έργα που είδα, μπορώ να ξεχωρίσω ένα
εκπληκτικό ηχητικό στο θέατρο του Ωδείου Αθηνών αλλά και μια μοναδική σε
σύλληψη εγκατάσταση στον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου. Και τα δύο αυτά έργα είχαν
ως βάση τους, ως αφορμή, Ελληνικά στοιχεία. Το πρώτο άντλησε έμπνευση και
δύναμη από την Βορειοηπειρώτικη μουσική παράδοση, ενώ το δεύτερο είχε ως
αφετηρία του τους «Βάτραχους» του Αριστοφάνη αλλά και την περιοχή της Αθήνας
που ονομαζόταν «Βατραχονήσι».

Ζ.Κ. Αρνητικές απόψεις έχεις ακούσει;

Α.Σ. Πολλές. Μια φίλη εικαστικός πριν λίγες ημέρες
στην ερώτησή μου πως αισθάνεται για τον ερχομό της documenta
στην
Αθήνα, μου απάντησε πως δεν την απασχολεί διόλου, αφού η ίδια δε συμμετέχει. Το
βρίσκω απλά τραγικό. Ας αδράξουμε την ευκαιρία που μας δίνεται και ας αφήσουμε
κατά μέρος τις μικρότητες και τα εγωιστικά σύνδρομα. Ας σταματήσουμε πλέον να
είμαστε μίζεροι και να μας ενοχλεί η όποια επιτυχία του συναδέρφου εικαστικού,
σχολιάζοντας αρνητικά όσα εμείς δεν προσπαθήσαμε ποτέ να κάνουμε. Τι θέλουμε
τελικά; Έναν καλλιτέχνη χειρώνακτα ή έναν πνευματικό άνθρωπο, ολοκληρωμένο ως
προσωπικότητα και ικανό για πολλά παραπάνω απ’ όσα όλοι πιστεύουν ότι μπορεί;

Ζ.Κ. Η
ιστορία παίζει ρόλο στη διαμόρφωση της εικαστικής συνείδησης των καλλιτεχνών;

Α.Σ. Οι εικαστικοί πρέπει να γνωρίζουν ιστορία, την
ιστορία του τόπου τους, ιστορία της Τέχνης, πολιτική ιστορία. Ειδικότερα οι
νέοι καλλιτέχνες πρέπει να εκπαιδεύονται σε αυτό και να το κάνουν κτήμα τους,
έτσι ώστε να μπορούν να αντεπεξέρχονται σε όλες τις προκλήσεις και να μπορούν
να δημιουργήσουν καινοτομίες. Μόνον έτσι μπορείς να εξελιχθείς, δημιουργώντας
κάτι καινούργιο, γνωρίζοντας όμως πολύ καλά την παράδοση και το παρελθόν, την
κληρονομιά που σου άφησαν οι μεγάλοι του παρελθόντος και καλείσαι σε κάθε εποχή
να τη συνεχίσεις. Το ν’ αντιγράφεις δεν είναι η λύση, μπορεί να το κάνεις καλά,
ακόμα καλύτερα κι από το γνήσιο πρωτότυπο, αυτό όμως δε σε καθιστά καλλιτέχνη. Αν
δε δημιουργήσεις εκ του μηδενός στηριζόμενος όμως στην ιστορία σου το αποτέλεσμα
θα είναι ρηχό και πρόσκαιρο, δε θα αποδώσει ποτέ καρπούς και θα ξεχαστεί
γρήγορα.

Ζ.Κ. Ποια η
άποψή σου για τους Γερμανούς καλλιτέχνες που συμμετέχουν στη documenta;

Α.Σ. Οι Γερμανοί καλλιτέχνες – όλων των Τεχνών –
έχουν μια ιδιαιτερότητα: δε λένε ποτέ ψέματα. Αυτό σημαίνει πως ο Γερμανός μέσα
από το έργο του θ’ αποδώσει την αλήθεια με οποιοδήποτε κόστος. Δε θα μασήσει τα
λόγια του, δε θα προσπαθήσει να σε σαγηνεύσει με δόλιες τεχνικές και αυτό που
τον ενδιαφέρει είναι να κατανοήσεις το τι θέλει να πει από την αρχή. Η
κουλτούρα του το επιβάλλει αυτό και θα το κάνει δίχως δισταγμό.

Ζ.Κ. Τι θ’
αφήσει η documenta 14 στην Ελλάδα, το έχεις σκεφτεί;

Α.Σ. Να αναλογιστούμε σήμερα όλοι το πόσο σημαντικό
εικαστικό γεγονός έχουμε την ευκαιρία να ζήσουμε και να βγούμε από το καλλιτεχνικό
μας καβούκι, ιδιαίτερα οι νέοι. Με αυτόν τον τρόπο όταν η φετινή documenta τελειώσει όλοι θα ξέρουμε τι ακριβώς άφησε
πίσω της. Θ’ αντιληφθούμε πως όλο αυτό δεν ήταν ένα απλό εικαστικό γεγονός αλλά
κάτι το οποίο μας γέμισε εμπειρίες, μεγάλωσε τη φήμη μας ως χώρα με θετικό
τρόπο, έδωσε την ευκαιρία σε νέους καλλιτέχνες να «τριφτούν» λίγο παραπάνω με
πράγματα τα οποία δεν τους ήταν μέχρι και χθες γνωστά. Η documenta μπορεί να λειτουργήσει
καταλυτικά για τα εγχώρια εικαστικά πράγματα, αρκεί να δούμε την αλήθεια.
Βλέπεις, πάλι επανέρχομαι σε αυτό, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για να λειτουργήσει
οτιδήποτε στον χώρο. Ο κόσμος αποζητά την αλήθεια, και ευτυχώς τη συγκεκριμένη
περίοδο όλοι εμείς εδώ έχουμε τη δυνατότητα να δούμε έστω και λίγα ψήγματα της.
Σίγουρα η μετά documenta εποχή θα είναι
καλύτερη σε κάποια πράγματα και ίσως χειρότερη σε κάποια άλλα. Αυτό θα
εξαρτηθεί απ’ τις διαθέσεις μας και μόνο._

Επιμέλεια / Φωτογραφίες: Ζώης Σπ. Κουτρούλης για το www.itsonlyarts.com