"Ν’ αναρωτιέσαι από πού τόσο μύρο". Συνέντευξη της Φωτεινής Στεφανίδη στην Καλλιόπη Λιαδή.

Η έκθεση Κήποι Μυστικοί θα ανθίζει στον Πολυχώρο Macart ( Λένορμαν 244 ) μέχρι τις 14 Ιανουαρίου 2023

Στον πολύ όμορφο και φιλόξενο χώρο του Πολυχώρου Macart έχουν ανθίσει οι Μυστικοί Κήποι της ζωγράφου Φωτεινής Στεφανίδη: δώδεκα παγχρωματικά έργα, το καθένα με έναν υπαινιγμό αφιέρωσης σε ένα μήνα του χρόνου, και πολλά μικρά πορτρέτα φόρος τιμής, κυρίως, στους φτερωτούς επισκέπτες των Κήπων και στα χαμολούλουδα της Ελληνικής φύσης που τους κατοικούν, αλλά και σε ένα κοχύλι, ίσως και σ΄ ένα κλαδάκι, προσφέρουν άπλετα ήλιο, ευφορία, ευγένεια.

Οι Κήποι είναι γεμάτοι κίνηση, κελαηδίσματα, τιτιβίσματα, ευωδιές. Σε άλλους ακούγονται παφλασμοί κυμάτων που τους διαδέχεται αεράκι που θροΐζει. Σε άλλους κελαηδούν αηδόνια, καρδερίνες μαζί με χελιδόνια και κοτσύφια, σε άλλους τραγουδούν τζιτζίκια. Χειμώνα καλοκαίρι είναι ηλιόλουστοι κι ολάνθιστοι, σφύζουν από χρώματα φωτεινά, αρώματα γήινα αλλά και μεθυστικά, και γεύσεις μεστές, καθαρές. Προσφέρουν μια πανδαισία ερεθισμάτων για να ενεργοποιηθούν όλες οι αισθήσεις και να ζωντανέψουν. Ταυτόχρονα προβάλλουν μια ασυμμετρία προς την εκδοχή ενός οργανωμένου, τακτοποιημένου κόσμου, μια φυγή προς την ελευθερία.

Ακόμα και ο τρόπος παρουσίασης τους, χωρίς πλαίσιο, επιτρέπει στο θεατή να εισχωρήσει περισσότερο στο μυστικό κόσμο τους και να τον περιδιαβεί. Σαν να γίνονται τα έργα παράθυρα προς το εξωτερικό τοπίο και είναι πολύ εύκολο με ένα διασκελισμό να γίνει κανείς μέρος του.

Σε αυτή την περιδιάβαση πολύτιμος οδηγός είναι και τα κείμενα του καταλόγου της έκθεσης Στο γεμάτο πάθος και λατρεία εισαγωγικό σημείωμα ο Βασίλης Αραβαντινός περιγράφει παραστατικά και μεταφέρει ζωντανά στον αναγνώστη στιγμές, ήχους, μνήμες της ζωής στους Κήπους, ενώ στα σχόλια που συνοδεύουν τα έργα, η δημιουργός μοιράζεται με εξαιρετική ευαισθησία την πολύτιμη και ζωτικής σημασίας σχέση της με τη Φύση – μια γενναιόδωρη κατάθεση ψυχής-.

Η Φωτεινή Στεφανίδη, με τα ζωγραφικά και τα γραπτά ποιήματα της, τελεί την ύψιστη ποιητική πράξη να απομακρύνει τον άνθρωπο από το σκοτάδι και τον φόβο. Με μια φροντίδα υπέρβασης προτάσσει το φως, τον έρωτα με τη ζωή. Ταυτόχρονα αποδέχεται ότι τα πράγματα ακολουθούν τη φυσική τους πορεία, τον αέναο φυσικό κύκλο, και από την αποδοχή αυτή εκπορεύονται αισιοδοξία, παρηγορία και ελπίδα.

Ως επίλογο αλλά και ως επιβεβαίωση των παραπάνω θα παραθέσω την τελευταία οξύμορη, φωτεινή και αρκετά επίκαιρη φράση της από το κείμενο Γενάρης που συνοδεύει το έργο Κήπος μυστικός Ι, όπου γράφει: Η άνοιξη φωνάζει από την Πρωτοχρονιά: «Έρχομαι, ήρθα!»

*Ο τίτλος είναι μέρος φράσης της ζωγράφου στο κείμενο Μάης του καταλόγου.

Από πού έρχονται αυτά τα πολύχρωμα και παιχνιδιάρικα πουλάκια που κατοικούν τους Μυστικούς Κήπους; Έχει κάποιο από αυτά κάποια ξεχωριστή ιστορία να μας πει;

Οι Κήποι, όλοι οι πίνακες, ο ένας ύστερα απ’ τον άλλον κάθε μήνα, φτιάχτηκαν σαν με μυστικές οδηγίες. Είχε μια σειρά η υλοποίησή τους. Ουρανοί και γη πρώτα και σιγά σιγά φυτεύονταν. Τα πουλιά ερχόντουσαν στο τέλος. Χωρίς την παρουσία τους, ο πίνακας ήταν σιωπηλός, σαν κάτι να περίμενε χωρίς να ανασαίνει… Θα διαλέξω την κοτσυφίνα του Δεκέμβρη, αυτή επάνω στο μαντράκι που φάνηκε στο ταρατσάκι μας στην Αθήνα, και την αλκυόνη του Οκτώβρη σ’ ένα από τα τελευταία μπάνια στον Κορινθιακό της Βοιωτίας που άστραφτε όπως χάραζε το νερό για να ψαρέψει.

Πώς καταφέρουν οι Μυστικοί Κήποι να είναι τόσο ανθηροί σε ένα, κατά κάποιο τρόπο, βιομηχανικό περιβάλλον (τον χώρο που εκτίθενται);

Από την αρχή με απασχολούσε αυτή η αντίθεση. Ο χώρος, με έναν ανεξήγητο τρόπο τους επέτρεψε να ανθίσουν έτσι όπως γεννήθηκαν. Λίγο στην πόλη, λίγο παραέξω, πίσω από τους φράχτες, μέσα στην πόλη που έχουμε μέσα μας, ανάσα στην αδιάκοπη δουλειά, στο ρυθμό που δεν αφήνει περιθώρια, μα και αφήνει.

Σημαντική η πολύ θετική διάθεση του ιδιοκτήτη του χώρου, το αγκάλιασμα της έκθεσης, κι ακόμα το ιδιαίτερο κόκκινο χρώμα των αρχιτεκτονικών στοιχείων του Πολυχώρου, σαν να περίμεναν εκεί τους Κήπους από την αρχή, κι ας πήραμε την απόφαση της έκθεσης άμεσα και χωρίς πολλή σκέψη. Όλα βρήκαν τη θέση τους με φυσικότητα.

Ποια εποχή θα μας σύστηνες να τους επισκεφτούμε; Ποια είναι η δική σου αγαπημένη εποχή;

Δεν έχουν εποχή οι Κήποι, κλείνουν κύκλο, και είναι φανερό στον καθένα πως αυτό το σχήμα δεν έχει τέλος και αρχή. Η μεγάλη λατρεία είναι στο καλοκαίρι και μάλιστα στα καταμεσήμερά του.

Μα η εποχή που αγαπάω ξεχωριστά είναι το Φθινόπωρο κι έχω λόγους. Αισθάνομαι ότι δραπετεύω από μήνες εργασίας κάνοντας κρυφά τις τελευταίες βουτιές, τα λουλούδια του είναι θεσπέσια, τα τζιτζίκια λένε τις τελευταίες τους λέξεις, τα πουλιά σε κίνηση, μην αρχίσω ξανά να τα λέω, θα γεμίσει η σελίδα. Αυτές οι βροχές στην άμμο που πριν λίγο έκαιγε, οι ζεστές του μέρες σαν μικρά καλοκαίρια. Ναι στο φθινόπωρο, έχει μια τρυφεράδα, σε κάνει να γυρίζεις το κεφάλι και να κοιτάς ξανά το καλοκαίρι.

Δεν είμαι του χειμώνα πάντως κι ας γεννήθηκα Γενάρη και τον αγαπάω ξεχωριστά, ούτε της παγωμένης αρχής της άνοιξης.

Αλλά κάθε μήνας για μένα έχει ένα μικρό καλοκαίρι μέσα του.

Για τα έργα έχεις χρησιμοποιήσει αβγοτέμπερα σε χαρτί από βαμβάκι. Κατά πόσο η επιλογή των υλικών που χρησιμοποιείς σχετίζεται με το θέμα των έργων;

Υπάρχει συσχετισμός. Η φυσικότητα των υλικών, η διακριτικότητά τους, το ελάχιστο της ύλης, η απουσία συνθετικών στοιχείων, η λάμψη των τριμμένων αυθεντικών χρωμάτων σε σκόνη, οι πραγματικά μαγικές τους προελεύσεις, το αβγό σαν συνδετικό υλικό που μας συνδέει και με της πατρίδας το παρελθόν κι ας μην το αναπαριστά… Ας μην πούμε παραπάνω εδώ, πάλι θα γεμίζαμε σελίδες.

Στο εισαγωγικό σημείωμα στον κατάλογο της έκθεσης ο Βασίλης Αραβαντινός αναρωτιέται: Ο άπλετος ήλιος, ο ελεύθερος αγέρας, οι βαθιές ρίζες, το νωπό ανάλαφρο χώμα, το πυκνό χορτάρι, τα χάδια και τα μουσικά σφυρίγματα, δυο και τρεις μήνες το χρόνο, άραγε είν’ αρκετά για τα φυτά και τα ζωντανά του κήπου; Ποια θα ήταν η απάντηση;

Η απάντηση εδώ είναι βεβαίως ναι! Γι’ αυτούς τους Κήπους τους αφρόντιστους, ναι. Σε πόλη και σε εξοχή. Τρέφονται με τα υπέροχα που αναφέρει στο παραπάνω κομμάτι ο φίλος της καρδιάς. Για τούτο και είναι ή πανχρωματικοί ή σχεδόν ξεροί τόποι. Ό,τι επιτρέψουν τα παραπάνω λόγια, λέξεις που φτάνουν ίσα στην ψυχή των έργων, χωρίς ίχνος τεχνοκριτικής διάθεσης. Τον ευχαριστώ θερμά τον Βασίλη και τώρα και για πάντα.

Αν θα πλησιάζαμε με κλειστά μάτια τους Κήπους από ποιο άρωμα θα τους αναγνωρίζαμε;

Από τη μυρωδιά του χώματος, είτε βρεγμένου είτε στεγνού, από αυτήν του χορταριού, ή την άλλη, της ακονιζιάς πλάι στο κύμα, κι άλλες, κι άλλες, μυρωδιές που έρχονται σε όνειρο του ύπνου ξαφνικά, που ανασύρονται αναίτια και λένε τόσα.

Με ποιον θα ήθελες να πας για πικ-νικ σε ένα από τα τοπία των Μυστικών Κήπων;

Εδώ, δεν τρώμε… Ή μάλλον τρώμε! Ένα ξεχασμένο σύκο, ένα μήλο που δεν το έφτασε άλλος, μια ελιά πικρούτσικη από το δέντρο. Κι αυτό γίνεται στη μοναξιά. Όλοι ο Κήποι έχουν τροφή, έτσι ίσα για τη γεύση, για το παρακάτω βήμα, πάντα μοναχικό. Και δεν καθόμαστε, μόνο βαδίζουμε.

Και τώρα που το σκέφτομαι ξανά, θα ήθελα για συντροφιά, έστω να το βλέπω από μακριά, το αγοράκι από την ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν. Την ψυχή του αγοριού, το κελαρυστό του γέλιο. Εκεί, στο τέλος του έργου, που τ’ αγόρι έτρεχε ελεύθερο στον παράδεισο, πλάι στο κύμα. Κι ας διαλέξω τον Κήπο ΧΙΙΙ, τον Αύγουστο.

Και ποιος ποιητής θα ήθελες να εμπνευστεί από αυτούς;

Μήπως οι ποιητές οδήγησαν σ’ αυτούς; Έχω ξεχωρίσει τρεις, Σεφέρη, Λόρκα, Μπουρντέλ, αλλά υπάρχουν τόσοι πολλοί για συντροφιά.

Ποια η σημασία του λόγου και της γραφής στη δημιουργική σου έκφραση;

Η γραφή ήρθε κάποιες φορές που αδυνατούσα σωματικά να ζωγραφίσω, ήρθε κι έμεινε, έγινε τρόπος έκφρασης, μ’ έκανε κι αγάπησα πιο πολύ τη γλώσσα. Όταν νιώθω απόλυτα την ανάγκη να σημειώσω κάποια πράγματα με λόγο, το κάνω και έρχονται η συγκίνηση κι η ευχαρίστηση, διαφορετικές αλλά το ίδιο δυνατές με αυτές που συνοδεύουν τη ζωγραφική.

Πες μας δύο μελωδίες που θα μπορούσε να ακούσει κανείς μπαίνοντας στους Μυστικούς Κήπους.

Για τον καθένα είναι διαφορετική η μουσική που θα ακουγόταν. Έχει να κάνει με το τι ανασύρεται. Για μένα είναι το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» του Μάνου Χατζιδάκι, κι άλλη μία που την κρατώ μυστική.

Στις περισσότερες απεικονίσεις των Μυστικών Κήπων εμφανίζεται και ένας φράχτης. Τι υπάρχει από την άλλη πλευρά;

Φράχτης με ανοίγματα. Καλοδεχούμενος ο επισκέπτης με τη γνώση ωστόσο ότι κάπου μπαίνει. Εκεί ο υπαινιγμός της μυστικότητας.

Στο Μυστικό Κήπο ΙΧ έχει μπει ένα άσπρο άλογο. Δεν έχει χαλινάρι. Από πού έρχεται; Ποιος θα μπορούσε να είναι ο καβαλάρης του;

Είναι αληθινό το άλογο, όπως και όλα που εικονίζονται στους πίνακες. Οι συνθέσεις μόνο είναι ελεύθερες. Το άλογο αυτό σηματοδότησε ένα καλοκαίρι, το συναντούσα, το περίμενα, όταν έλειπε ανησυχούσα. Είχε και λεύκες εκεί κοντά. Μήπως;

Σε αρκετά σημεία των κειμένων σου, αναφέρεσαι άμεσα ή έμμεσα στην έννοια της ελευθερίας που αρκετές φορές προσωποποιείς. Όπως στο Μάρτη, για παράδειγμα, όπου γράφεις: Η σημαία ξετυλίγεται, γαντζώνεται στη γαζία ξανά. Για κάποια ελευθερία, λέει, που έμεινε κι εκείνη γαντζωμένη σε κλωνί μ’ αγκάθια περιμένοντας. Εσύ πότε νιώθεις ελεύθερη;

Συνέχεια. Αν δε το νιώθω, πνίγομαι, δεν αναπνέω. Ακόμα και υπό περιορισμό θα ένιωθα ελεύθερη. Η ψυχική δέσμευση είναι αφόρητη.

Μια ευχή για τη σύγχρονη ελληνική τέχνη τη νέα χρονιά;

Να βγαίνει αβίαστα η τέχνη η τωρινή από τον ίδιο τον τόπο μας με πολλούς τρόπους, τεχνοτροπίες, υλικά, σκέψεις, ιδέες. Ελευθερία έκφρασης μαζί με ειλικρίνεια. Να έχουμε ξανά την τέχνη καθαρή και ατόφια. Να μην είναι «σαν»._