O καλλιτέχνης ως Εκπαιδευτικός ο Εκπαιδευτικός ως καλλιτέχνης.
Εφαρμογές διδασκαλίας μέσα από τη διδακτική
των Εικαστικών.
των Εικαστικών.
Εισηγήτρια Δρ. ΄Ολγα Ζιρώ, Ζωγράφος – Γλύπτρια,
Σχολική Σύμβουλος Καθηγητών Εικαστικών Μαθημάτων…
Σχολική Σύμβουλος Καθηγητών Εικαστικών Μαθημάτων…
Ο Εικαστικός Εκπαιδευτικός διδάσκει το μάθημά
του με βάση τις αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής. Η διδακτική του μέθοδος μπορεί να δώσει ένα
εφαρμοσμένο μοντέλο διδασκαλίας στον εκπαιδευτικό κάθε ειδικότητας, που αν το
υιοθετήσει θα μεταμορφώσει το μάθημά του σε τέχνη, σε τέχνη του διδάσκειν.
του με βάση τις αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής. Η διδακτική του μέθοδος μπορεί να δώσει ένα
εφαρμοσμένο μοντέλο διδασκαλίας στον εκπαιδευτικό κάθε ειδικότητας, που αν το
υιοθετήσει θα μεταμορφώσει το μάθημά του σε τέχνη, σε τέχνη του διδάσκειν.
Πώς
μπορεί να βοηθήσει η διδακτική της Τέχνης τους εκπαιδευτικούς των άλλων
ειδικοτήτων;
μπορεί να βοηθήσει η διδακτική της Τέχνης τους εκπαιδευτικούς των άλλων
ειδικοτήτων;
Πρωταρχική επιδίωξη της σύγχρονης παιδαγωγικής
είναι κανένας μαθητής να μη μένει πίσω σε ό,τι αφορά στην πολύπλευρη εκπαίδευσή
του. Τα Νέα Προγράμματα Σπουδών δομούνται γύρω από την επιταγή «πρώτα ο μαθητής»[1]. Για να εφαρμόσει στην
πράξη ο Εκπαιδευτικός αυτή την επιταγή, πρέπει να στρέψει την προσοχή του στη διαφοροποιημένη διδασκαλία[2].
είναι κανένας μαθητής να μη μένει πίσω σε ό,τι αφορά στην πολύπλευρη εκπαίδευσή
του. Τα Νέα Προγράμματα Σπουδών δομούνται γύρω από την επιταγή «πρώτα ο μαθητής»[1]. Για να εφαρμόσει στην
πράξη ο Εκπαιδευτικός αυτή την επιταγή, πρέπει να στρέψει την προσοχή του στη διαφοροποιημένη διδασκαλία[2].
Θα αντιπαραθέσουμε τις προτεινόμενες τεχνικές
της διαφοροποιημένης διδασκαλίας με την διδακτική πρακτική των Εικαστικών
μαθημάτων.
της διαφοροποιημένης διδασκαλίας με την διδακτική πρακτική των Εικαστικών
μαθημάτων.
Ως
διαφοροποιημένες τεχνικές εκπαίδευσης προτείνονται:
διαφοροποιημένες τεχνικές εκπαίδευσης προτείνονται:
1. Οι συνθετικές δημιουργικές – διερευνητικές
εργασίες.
εργασίες.
Κάθε εικαστικό ζητούμενο δεν εμπεριέχει απλώς
αλλά είναι καθαυτό μία συνθετική,
δημιουργική, διερευνητική εργασία.
αλλά είναι καθαυτό μία συνθετική,
δημιουργική, διερευνητική εργασία.
2. Ο
ημιδομημένος δυναμικός διάλογος μεταξύ των συμμετεχόντων στη μαθησιακή
διαδικασία ( ανοικτό Π.Σ., υπό διαμόρφωση το σύνολο των εργασιών ).
ημιδομημένος δυναμικός διάλογος μεταξύ των συμμετεχόντων στη μαθησιακή
διαδικασία ( ανοικτό Π.Σ., υπό διαμόρφωση το σύνολο των εργασιών ).
Κάθε εικαστικό θέμα που διερευνά ο μαθητής
είναι ανοιχτό και υπό διαμόρφωση μέχρι την ολοκλήρωση του.
είναι ανοιχτό και υπό διαμόρφωση μέχρι την ολοκλήρωση του.
Η
Ιδεοθύελλα ή καταιγισμός Ιδεών.
Ιδεοθύελλα ή καταιγισμός Ιδεών.
Κάθε εικαστικό θέμα εκκινεί μέσα στην τάξη,
ατομικά ή ομαδικά[3], με ένα καταιγισμό ιδεών. Μέσω αυτού
δημιουργούνται εικόνες στο νου των μαθητών, οι οποίες κατόπιν, μέσω της
φαντασίας παίρνουν μορφή και τέλος υλοποιούνται σε ένα υλικό, όπως,
παραδείγματος χάριν, σε χαρτί ( σχέδιο ή
ζωγραφική ), σε πηλό ή σε άλλα υλικά,
για τη δημιουργία τρισδιάστατου ή δισδιάστατου εικαστικού έργου.
ατομικά ή ομαδικά[3], με ένα καταιγισμό ιδεών. Μέσω αυτού
δημιουργούνται εικόνες στο νου των μαθητών, οι οποίες κατόπιν, μέσω της
φαντασίας παίρνουν μορφή και τέλος υλοποιούνται σε ένα υλικό, όπως,
παραδείγματος χάριν, σε χαρτί ( σχέδιο ή
ζωγραφική ), σε πηλό ή σε άλλα υλικά,
για τη δημιουργία τρισδιάστατου ή δισδιάστατου εικαστικού έργου.
Η
Πληθώρα επιλογών .
Πληθώρα επιλογών .
Κάθε εικαστικό θέμα, από μόνο του αλλά και με
την καθοδήγηση του Εικαστικού Εκπαιδευτικού,
προτρέπει τους μαθητές να επιλέξουν από πληθώρα σχημάτων, χρωμάτων και
υλικών. Η επιλογή των εκφραστικών τους μέσων και οι συνδυασμοί των διαφορετικών τεχνικών, θα
δώσει διαφορετική μορφή στο εικαστικό τους έργο.
την καθοδήγηση του Εικαστικού Εκπαιδευτικού,
προτρέπει τους μαθητές να επιλέξουν από πληθώρα σχημάτων, χρωμάτων και
υλικών. Η επιλογή των εκφραστικών τους μέσων και οι συνδυασμοί των διαφορετικών τεχνικών, θα
δώσει διαφορετική μορφή στο εικαστικό τους έργο.
Η
Συμμετοχή στη μάθηση.
Συμμετοχή στη μάθηση.
Κάθε εικαστικό θέμα, από τη φύση του, στοχεύει
στην ενεργή συμμετοχή του μαθητή με ιδέες και λύσεις, που ο ίδιος
προτείνει. Ο μαθητής καλείται να
μετασχηματίσει την πολύπλοκη πραγματικότητα σε αφαιρετικές, νέες μορφές οπτικής
τάξης, γεγονός που του διευρύνει την αντίληψη και τη νοημοσύνη[4].
στην ενεργή συμμετοχή του μαθητή με ιδέες και λύσεις, που ο ίδιος
προτείνει. Ο μαθητής καλείται να
μετασχηματίσει την πολύπλοκη πραγματικότητα σε αφαιρετικές, νέες μορφές οπτικής
τάξης, γεγονός που του διευρύνει την αντίληψη και τη νοημοσύνη[4].
6. Σύγκριση με τον εαυτό και όχι με τον άλλο.
Κάθε εικαστικό θέμα ή ζητούμενο, στο οποίο
εγκύπτει ο μαθητής, είναι ένα βήμα στην
προσωπική πορεία γνωστικής, νοητικής, συναισθηματικής και κιναισθητικής του
ανάπτυξης.
εγκύπτει ο μαθητής, είναι ένα βήμα στην
προσωπική πορεία γνωστικής, νοητικής, συναισθηματικής και κιναισθητικής του
ανάπτυξης.
7. Ο φάκελος εργασιών του μαθητή ή portfolio.
Το
μπλοκ εργασιών στο οποίο συγκεντρώνονται σταδιακά τα έργα του μαθητή,
έχει τη μορφή ενός portfolio. Ξεφυλλίζοντας
στο μπλοκ τα έργα του, από το ένα σχέδιο στο άλλο, παρατηρείται από τον
ίδιο το μαθητή αλλά και από τον διδάσκοντα ή τους συμμαθητές του, η πορεία του
και η ανέλιξη των μορφοπλαστικών αναζητήσεών του[5].
μπλοκ εργασιών στο οποίο συγκεντρώνονται σταδιακά τα έργα του μαθητή,
έχει τη μορφή ενός portfolio. Ξεφυλλίζοντας
στο μπλοκ τα έργα του, από το ένα σχέδιο στο άλλο, παρατηρείται από τον
ίδιο το μαθητή αλλά και από τον διδάσκοντα ή τους συμμαθητές του, η πορεία του
και η ανέλιξη των μορφοπλαστικών αναζητήσεών του[5].
8. Η
αυτοαξιολόγηση του μαθητή ή / και η αξιολόγηση από τους συμμαθητές του.
αυτοαξιολόγηση του μαθητή ή / και η αξιολόγηση από τους συμμαθητές του.
Μετά το πέρας κάθε εργασίας, ο Εικαστικός
Εκπαιδευτικός ενθαρρύνει το μαθητή στο σχολιασμό του έργου του, της
επινοητικότητάς του, των λύσεων που μετείλθε, στη χρήση αυτού ή εκείνου του στοιχείου.
Ο Εικαστικός Εκπαιδευτικός επίσης, ενθαρρύνει με ανοιχτές ερωτήσεις στο
σχολιασμό των έργων μεταξύ των συμμαθητών, ώστε να καλλιεργείται η ελεύθερη και
στοιχειοθετημένη κριτική και έκφραση λόγου.
Εκπαιδευτικός ενθαρρύνει το μαθητή στο σχολιασμό του έργου του, της
επινοητικότητάς του, των λύσεων που μετείλθε, στη χρήση αυτού ή εκείνου του στοιχείου.
Ο Εικαστικός Εκπαιδευτικός επίσης, ενθαρρύνει με ανοιχτές ερωτήσεις στο
σχολιασμό των έργων μεταξύ των συμμαθητών, ώστε να καλλιεργείται η ελεύθερη και
στοιχειοθετημένη κριτική και έκφραση λόγου.
9. Η συστηματική παρατήρηση.
Το μάθημα των Εικαστικών προϋποθέτει έναν
Εικαστικό Εκπαιδευτικό ο οποίος δεν διδάσκει από την έδρα, αλλά βρίσκεται
διαρκώς ανάμεσα στα θρανία, όπου εργάζονται οι μαθητές. Αυτό δίνει την ευχέρεια
στον Εκπαιδευτικό να παρατηρεί κάθε μαθητή χωριστά και, ως ενορχηστρωτής, να
προτείνει λύσεις ή να ενθαρρύνει όταν χρειάζεται, εφαρμόζοντας τη φθίνουσα
διδασκαλία.
Εικαστικό Εκπαιδευτικό ο οποίος δεν διδάσκει από την έδρα, αλλά βρίσκεται
διαρκώς ανάμεσα στα θρανία, όπου εργάζονται οι μαθητές. Αυτό δίνει την ευχέρεια
στον Εκπαιδευτικό να παρατηρεί κάθε μαθητή χωριστά και, ως ενορχηστρωτής, να
προτείνει λύσεις ή να ενθαρρύνει όταν χρειάζεται, εφαρμόζοντας τη φθίνουσα
διδασκαλία.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονιστεί με τον
πιο σαφή τρόπο, ότι η το μάθημα της Τέχνης στο σχολείο δεν εξαντλείται στη
«χειροτεχνία».
πιο σαφή τρόπο, ότι η το μάθημα της Τέχνης στο σχολείο δεν εξαντλείται στη
«χειροτεχνία».
Το μάθημα της Τέχνης είναι ένα βίωμα
πολυαισθητηριακό[6]. Είναι ένα βίωμα
άσκησης του νου, σύλληψης ιδεών και επινοήσεων, όξυνσης της οπτικής αντίληψης,
ανάπτυξης του νοητικού οραματισμού και τέλος, οπτικοποίησης της νοητικής
σύλληψης. Ένα πολυαισθητηριακό βίωμα, το οποίο υλικοποιεί τις ιδέες, μία
βιωματική άσκηση, η οποία μετατρέπει την άϋλη ιδέα σε «πράγμα».
πολυαισθητηριακό[6]. Είναι ένα βίωμα
άσκησης του νου, σύλληψης ιδεών και επινοήσεων, όξυνσης της οπτικής αντίληψης,
ανάπτυξης του νοητικού οραματισμού και τέλος, οπτικοποίησης της νοητικής
σύλληψης. Ένα πολυαισθητηριακό βίωμα, το οποίο υλικοποιεί τις ιδέες, μία
βιωματική άσκηση, η οποία μετατρέπει την άϋλη ιδέα σε «πράγμα».
Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διαδικασία της
σχεδίασης στο χαρτί εκτυλίσσεται η οπτική σκέψη. Τα στοιχεία της
πραγματικότητας γύρω ( του χώρου και των πραγμάτων που τον ενοικούν )
οργανώνονται σε πλήρεις συνθετικές τάξεις, τόσο πιο αυτόνομες, όσο αναπτύσσεται
και οξύνεται η οπτική αντίληψη του μαθητή[7].
σχεδίασης στο χαρτί εκτυλίσσεται η οπτική σκέψη. Τα στοιχεία της
πραγματικότητας γύρω ( του χώρου και των πραγμάτων που τον ενοικούν )
οργανώνονται σε πλήρεις συνθετικές τάξεις, τόσο πιο αυτόνομες, όσο αναπτύσσεται
και οξύνεται η οπτική αντίληψη του μαθητή[7].
Συνοψίζοντας.
Ο Εικαστικός Εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια
του μαθήματός του ενθαρρύνει, εκμαιεύει, αφήνει να συμβεί, απελευθερώνει τη ροή
των σκέψεων των μαθητών να γίνουν εικόνες, βοηθά τους μαθητές στην αποσαφήνιση
των περιεχομένων των εικόνων και στην οργάνωσή τους σε μία δημιουργική σύνθεση.
του μαθήματός του ενθαρρύνει, εκμαιεύει, αφήνει να συμβεί, απελευθερώνει τη ροή
των σκέψεων των μαθητών να γίνουν εικόνες, βοηθά τους μαθητές στην αποσαφήνιση
των περιεχομένων των εικόνων και στην οργάνωσή τους σε μία δημιουργική σύνθεση.
Ο Εικαστικός Εκπαιδευτικός δεν απορρίπτει και
δεν αποθαρρύνει το μαθητή.
δεν αποθαρρύνει το μαθητή.
Γνωρίζει ότι στην τέχνη όλες οι λύσεις ενός
προβλήματος είναι αποδεκτές[8].
προβλήματος είναι αποδεκτές[8].
Γνωρίζει και εκείνος / η βιωματικά, ότι η
Τέχνη βάζει κανόνες και ταυτόχρονα
επιδιώκει την υπέρβασή τους.
Τέχνη βάζει κανόνες και ταυτόχρονα
επιδιώκει την υπέρβασή τους.
O Εικαστικός Εκπαιδευτικός εξασφαλίζει στον
κάθε μαθητή ξεχωριστά, τη σιγουριά να παίρνει αποφάσεις σε ασφαλές έδαφος (κάθε
λύση είναι αποδεκτή). Στον κάθε μαθητή μαθαίνει να αποθησαυρίζει τις σκέψεις
του, με τη μορφή σημειώσεων-σχεδίων. Τον ενθαρρύνει στην έρευνα, τον προτρέπει
στην αναζήτηση νέων λύσεων. Παροτρύνει κάθε μαθητή να γίνει ερευνητής[9], ως
ένας μικρός Leonardo da Vinci.
κάθε μαθητή ξεχωριστά, τη σιγουριά να παίρνει αποφάσεις σε ασφαλές έδαφος (κάθε
λύση είναι αποδεκτή). Στον κάθε μαθητή μαθαίνει να αποθησαυρίζει τις σκέψεις
του, με τη μορφή σημειώσεων-σχεδίων. Τον ενθαρρύνει στην έρευνα, τον προτρέπει
στην αναζήτηση νέων λύσεων. Παροτρύνει κάθε μαθητή να γίνει ερευνητής[9], ως
ένας μικρός Leonardo da Vinci.
O Εικαστικός Εκπαιδευτικός μέσα στην τάξη έχει
επικοινωνία με κάθε μαθητή, εντοπίζει τις ανάγκες του και τα ιδιαίτερα ταλέντα
του.
επικοινωνία με κάθε μαθητή, εντοπίζει τις ανάγκες του και τα ιδιαίτερα ταλέντα
του.
Επισημαίνει τις αρετές του μαθητή και τις
ενθαρρύνει. Δεν εστιάζει στις αδυναμίες
του, διότι ενισχύοντας και στρέφοντας
την προσοχή προς τις αρετές, οι αδυναμίες ατονούν από μόνες τους.
ενθαρρύνει. Δεν εστιάζει στις αδυναμίες
του, διότι ενισχύοντας και στρέφοντας
την προσοχή προς τις αρετές, οι αδυναμίες ατονούν από μόνες τους.
Ο Εικαστικός Εκπαιδευτικός δημιουργεί στην
τάξη του κλίμα συνεργασίας και εμπιστοσύνης, οργανώνει δράσεις κιναισθητικές
και πολυαισθητηριακές.
τάξη του κλίμα συνεργασίας και εμπιστοσύνης, οργανώνει δράσεις κιναισθητικές
και πολυαισθητηριακές.
Εισάγει το μαθητή στο «ήμουν εκεί»: ο μαθητής
γίνεται ο αυτόπτης μάρτυρας του δημιουργικού συμβάντος, καθίσταται ενεργητικά
παρών στη μάθησή του.
γίνεται ο αυτόπτης μάρτυρας του δημιουργικού συμβάντος, καθίσταται ενεργητικά
παρών στη μάθησή του.
Οι διδακτικές τακτικές που ακολουθεί ο
Εικαστικός Εκπαιδευτικός μπορούν να εφαρμοστούν από κάθε εκπαιδευτικό. Η
διδακτική του παρέχει ένα μοντέλο διαφοροποιημένης διδασκαλίας, το οποίο ο
Εκπαιδευτικός κάθε ειδικότητας αν το ακολουθήσει, μπορεί να μετατραπεί σε «εξαιρετικό
εκπαιδευτικό».
Εικαστικός Εκπαιδευτικός μπορούν να εφαρμοστούν από κάθε εκπαιδευτικό. Η
διδακτική του παρέχει ένα μοντέλο διαφοροποιημένης διδασκαλίας, το οποίο ο
Εκπαιδευτικός κάθε ειδικότητας αν το ακολουθήσει, μπορεί να μετατραπεί σε «εξαιρετικό
εκπαιδευτικό».
Άλλωστε, αυτή είναι η επιδίωξη όλων όσοι
θέλουν να βγαίνουν από την τάξη αναπτερωμένοι, ζωντανοί και ωφελημένοι.
θέλουν να βγαίνουν από την τάξη αναπτερωμένοι, ζωντανοί και ωφελημένοι.
Εκπαιδευτικοί δηλαδή, οι οποίοι, στο τέλος της
διδακτικής ώρας, θέλουν να λένε στον εαυτό τους
«Α! Αυτό ήταν ένα ωραίο μάθημα!»
διδακτικής ώρας, θέλουν να λένε στον εαυτό τους
«Α! Αυτό ήταν ένα ωραίο μάθημα!»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Arnheim,R., Οπτική Σκέψη, (Visual
Thinking, 1969,1997), μετάφρ. Ι. Ποταμιάνος, Γ. Βρυώνη, University Studio Press, Θεσσαλονίκη:
2007
Thinking, 1969,1997), μετάφρ. Ι. Ποταμιάνος, Γ. Βρυώνη, University Studio Press, Θεσσαλονίκη:
2007
Arnheim,R., Τέχνη και Οπτική
Αντίληψη, η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης, (Art and Visual Perception,
1974), μετάφρ. Ι.Ποταμιάνος, Θεμέλιο, Αθήνα: 2005
Αντίληψη, η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης, (Art and Visual Perception,
1974), μετάφρ. Ι.Ποταμιάνος, Θεμέλιο, Αθήνα: 2005
Chapman,H.,L., Διδακτική της τέχνης,
(Approaches to Art in Education, 1978), επιμ. Π. Χριστοδουλίδης, Νεφέλη, Αθήνα:
1993
(Approaches to Art in Education, 1978), επιμ. Π. Χριστοδουλίδης, Νεφέλη, Αθήνα:
1993
Γκαγιώ,
Μπ.-Α.,
Πλαστικές Τέχνες, στοιχεία μιας διδακτικής-κριτικής, (Arts plastiques, Éléments
d’ une didactique-critique), μετάφρ. Μ. Καρρά, Νεφέλη, Αθήνα: 2002
Μπ.-Α.,
Πλαστικές Τέχνες, στοιχεία μιας διδακτικής-κριτικής, (Arts plastiques, Éléments
d’ une didactique-critique), μετάφρ. Μ. Καρρά, Νεφέλη, Αθήνα: 2002
Ρήγα,
Α.-Β. και συνεργάτες,
Ψυχολογία της Τέχνης, Δημιουργικότητα και μορφές τέχνης, Α΄Τόμος, Πεδίο, Αθήνα:
2009
Α.-Β. και συνεργάτες,
Ψυχολογία της Τέχνης, Δημιουργικότητα και μορφές τέχνης, Α΄Τόμος, Πεδίο, Αθήνα:
2009
Βλέπε
επίσης
επίσης
Εργασίες μαθητών Δημοτικού – Γυμνασίου –
Λυκείου αναρτημένες στο Διαδίκτυο ως Art Projects:
Λυκείου αναρτημένες στο Διαδίκτυο ως Art Projects:
«Δημιουργώ Κάθε Μέρα : Art project 60 ημερών»
για το Δημοτικό: http://theartprojectdimotiko.blogspot.com
για το Δημοτικό: http://theartprojectdimotiko.blogspot.com
«Δημιουργώ Κάθε Μέρα : Art project 60 ημερών»
για το Γυμνάσιο: http://theartprojectgymnasio.blogspot.com
για το Γυμνάσιο: http://theartprojectgymnasio.blogspot.com
Διάρκεια: Από: 17-01-2011 εως: 15-04-2011
«Το
σημειωματάριο του καλλιτέχνη : Art project 40 ημερών» για το Γυμνάσιο : http://theartprojectnotebook.blogspot.gr/
σημειωματάριο του καλλιτέχνη : Art project 40 ημερών» για το Γυμνάσιο : http://theartprojectnotebook.blogspot.gr/
Διάρκεια: Από: 17-01-2012 εως: 15-04-2012
«Ο χώρος στη ζωγραφική σε τρεις διαστάσεις:
Art project 90 ημερών» για το Γυμνάσιο και το Λύκειο: http://theartproject3diastaseis.blogspot.gr/
Art project 90 ημερών» για το Γυμνάσιο και το Λύκειο: http://theartproject3diastaseis.blogspot.gr/
Διάρκεια: Από: 17-01-2013 εως: 15-04-2013
[1] Για το Νέο Σχολείο με Πρώτα το Μαθητή,
βλέπε http://www.minedu.gov.gr
, τελευταία επίσκεψη σελίδας 3-10-2014
βλέπε http://www.minedu.gov.gr
, τελευταία επίσκεψη σελίδας 3-10-2014
[2] Koλέζα, Ε., Διαφοροποιημένη διδασκαλία,
βλέπε http://www.mathlab.upatras.gr/
, τελευταία επίσκεψη σελίδας 3-10-2014
βλέπε http://www.mathlab.upatras.gr/
, τελευταία επίσκεψη σελίδας 3-10-2014
[3] Ρήγα, Α.-Β.,Δημιουργικότητα και ομαδικό
ελεύθερο παιγνίδι σε παιδιά σχολικής ηλικίας: ανάλυση των συναισθημάτων του
ερευνητή, στο Ψυχολογία της Τέχνης, Α΄τόμος, 2009, σελ 51-74
ελεύθερο παιγνίδι σε παιδιά σχολικής ηλικίας: ανάλυση των συναισθημάτων του
ερευνητή, στο Ψυχολογία της Τέχνης, Α΄τόμος, 2009, σελ 51-74
[4] Arnheim,R., Οπτική Σκέψη, (1969,1997),
2007, σελ 299 κ.ε.
2007, σελ 299 κ.ε.
[5] Chapman,H.,L., Διδακτική της τέχνης,
(1978), 1993, σελ 183
(1978), 1993, σελ 183
[6] Στο ίδιο, σελ 177
[7] Arnheim,R., Οπτική Σκέψη, (1969,1997),
2007,σελ 301
2007,σελ 301
[8] Γκαγιώ, Μπ.-Α.,Πλαστικές Τέχνες, 2002, σελ
175
175
[9] Από το σήμερα στο Νέο Σχολείο με Πρώτα το
Μαθητή, βλέπε http://www.minedu.gov.gr
, τελευταία επίσκεψη σελίδας 3-10-2014
Μαθητή, βλέπε http://www.minedu.gov.gr
, τελευταία επίσκεψη σελίδας 3-10-2014
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
«8 Διαστάσεις». Ομαδική έκθεση σύγχρονης κεραμικής στο T.A.F. / the art foundation.
ECOPHILIA NOW Festival 2024 στον πολυχώρο της ΠΛΥΦΑ
«My Pietà». Ομαδική έκθεση από την αίθουσα τέχνης Τεχνοχώρος.
Έκθεση Σύγχρονης Τέχνης «Δημοκρατία και Συγκρούσεις / Democracy and Conflicts»
Νίκος Μπασιάς «Φλογισμένα Τάματα, Μνήμης και Θυσίας».
«Τρωάδες: Πάλη στα Ερείπια». Ομαδική έκθεση κόμικς στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
